Kripto Varlık Hukuku: Kapsamlı Akademik İnceleme

1. Giriş: Kripto Varlıkların Hukuki Niteliği

Kripto varlıklar, blokzincir teknolojisi ile oluşturulmuş, merkezi olmayan dijital varlıklardır. Hukuki açıdan menkul kıymet, ödeme aracı, malvarlığı unsuru veya emtia olarak farklı sınıflandırmalara tabi tutulabilir. Ancak, her devletin mevzuatında farklı bir statüye sahip olabilirler.

Kripto varlık hukuku, geleneksel hukuk sistemlerine meydan okuyan ve birçok alanda yeni düzenlemeler gerektiren bir alan olarak ortaya çıkmıştır. Hukukun temel dalları olan özel hukuk ve kamu hukuku açısından incelendiğinde, kripto varlıklarla ilgili hukuki düzenlemelerin nasıl şekilleneceği daha net anlaşılabilir.

2. Hukukun Temel Normları Açısından Kripto Varlıklar

Kripto varlıklar, merkeziyetsiz yapıları ve hukuki statüleri konusundaki belirsizlikleri nedeniyle mevcut hukuk normları çerçevesinde yeni yorumlara tabi tutulmaktadır. Hukukun temel normları, hem kamu hukuku hem de özel hukuk bağlamında kripto varlıkların yasal çerçevesini belirlemeye yardımcı olur.

Bu bölümde, hukukun temel ilkeleri ile kripto varlıkların nasıl uyum sağlayabileceği detaylı bir şekilde ele alınacaktır. Aynı zamanda akademik çalışmalardan alıntılarla hukukun temel normları kapsamında kripto varlıkların değerlendirilmesi yapılacaktır.

2.1. Hukuki Belirlilik İlkesi ve Kripto Varlıklar

Hukuki belirlilik ilkesi, bireylerin hukuki sonuçları önceden öngörebilmeleri ve devletin hukuki düzenlemelerinin açık ve net olması gerektiğini ifade eder. Anayasa Mahkemesi’nin kararlarına göre, hukuki belirlilik, “kanunların erişilebilir, öngörülebilir ve uygulanabilir olması” anlamına gelir (Anayasa Mahkemesi, 2011/18 E., 2012/53 K.).

Kripto varlıklar açısından hukuki belirlilik sorunu

• Kripto varlıkların hukuki statüsü konusunda Türkiye’de ve dünyada farklı yaklaşımlar bulunması, hukuki belirlilik açısından önemli bir sorun teşkil etmektedir.
• Türkiye’de kripto varlıklar, henüz “para”, “menkul kıymet” veya “emtia” olarak açık bir şekilde tanımlanmamıştır.
• AB MiCA Regülasyonu, kripto varlıkları hukuki çerçeveye oturtarak belirlilik sağlamayı amaçlamaktadır.
• ABD’de SEC ve CFTC’nin farklı yaklaşımları, kripto varlıkların belirliliğini azaltmaktadır.

Akademik görüş

• Kripto varlıkların hukuki belirsizliği konusunda çalışan hukukçu F. Werbach, merkeziyetsiz finansın mevcut hukuk sistemleriyle nasıl uyum sağlayacağını analiz etmiş ve şu sonuca varmıştır:
  

  “Regülasyon olmaksızın kripto varlıkların hukuki statüsü tam anlamıyla belirlenemez; bu da yatırımcı güvenini zedeler ve piyasa istikrarını olumsuz etkiler” (Werbach, The Blockchain and the New Architecture of Trust, 2018).

Bu bağlamda, Türkiye’de kripto varlıkların hukuki statüsünün netleşmesi için TBMM tarafından kapsamlı bir yasal düzenleme yapılması gerekmektedir.

2.2. Mülkiyet Hakkı ve Kripto Varlıklar

Mülkiyet hakkı, Anayasa’nın 35. maddesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) 1 No’lu Ek Protokolü’nde güvence altına alınmıştır.

Kripto varlıklar, mülkiyet hakkı kapsamında değerlendirilebilir mi?

• Kripto varlıklar geleneksel anlamda fiziki bir varlık olmadıkları için mülkiyet hakkına tabi olup olmadıkları tartışmalıdır.
• İsviçre Federal Mahkemesi’nin 2019 tarihli kararında, kripto varlıkların “bireysel ekonomik değeri olan dijital varlıklar” olarak değerlendirilebileceği ifade edilmiştir.
• Türk Medeni Kanunu’na (TMK) göre mülkiyet hakkı taşınır veya taşınmazlar üzerinde kurulabilir. Ancak kripto varlıklar taşınır mal olarak kabul edilebilir mi?
• Blokzincir teknolojisinin getirdiği merkeziyetsizlik, mülkiyet hakkının uygulanabilirliğini zorlaştırmaktadır.

Akademik görüş

• Hukukçu C. de Filippi, blokzincir teknolojisinin mülkiyet kavramını değiştirdiğini öne sürerek şu ifadeleri kullanmaktadır:
  

  “Kripto varlıklar, merkezi olmayan yapıları nedeniyle geleneksel mülkiyet anlayışını yeniden tanımlamayı gerektirmektedir” (Blockchain and the Law: The Rule of Code, 2019).

Bu noktada, Türk hukukunda kripto varlıkların mülkiyet hakkı kapsamında nasıl değerlendirileceği henüz belirsizdir. Mevcut TMK hükümlerinin kripto varlıklara uygulanıp uygulanamayacağı tartışmalıdır.

2.3. Sözleşme Serbestisi İlkesi ve Kripto Varlıklar

Sözleşme serbestisi, tarafların kanuna ve ahlaka aykırı olmamak kaydıyla diledikleri sözleşmeyi yapabilme özgürlüğünü ifade eder. Türk Borçlar Kanunu’nun (TBK) 26. maddesi sözleşme serbestisini güvence altına almaktadır.

Kripto varlıklarla yapılan sözleşmeler geçerli midir?

• Kripto varlıklarla yapılan akıllı sözleşmeler, TBK kapsamında hukuki bağlayıcılığa sahip midir?
• Blokzincir tabanlı akıllı sözleşmelerin (smart contracts) Türk hukukuna uygunluğu nasıl sağlanacaktır?

Akademik görüş

• Hukukçu J. Katz, akıllı sözleşmelerin hukuk sistemine entegrasyonunu şu şekilde değerlendirmiştir:
  

  “Blokzincir tabanlı akıllı sözleşmeler, geleneksel sözleşmelerden farklı olarak kendi kendine yürütülebilir; ancak mevcut hukuk sistemleri içinde bunların nasıl yorumlanacağı büyük bir tartışma konusudur” (Katz, The Computational Legal Studies, 2020).

Türkiye’de akıllı sözleşmeler konusunda net bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak, TBK’nın genel hükümleri çerçevesinde akıllı sözleşmelerin hukuki geçerliliği değerlendirilebilir.

2.4. Haksız Fiil ve Sorumluluk İlkeleri Açısından Kripto Varlıklar

Haksız fiil sorumluluğu, başkasına zarar veren hukuka aykırı fiillerin tazminat yükümlülüğü doğurması ilkesine dayanır. Türk Borçlar Kanunu’nun 49. maddesi, bir kimsenin kusurlu ve hukuka aykırı fiiliyle başkasına zarar vermesi durumunda tazminat yükümlülüğü altına gireceğini düzenlemektedir.

Kripto varlıklarda haksız fiil sorumluluğu nasıl uygulanacaktır?

• Kripto borsalarının haksız fiil sorumluluğu kapsamında yükümlülüğü nedir?
• Bir blokzincir işlemi yanlışlıkla gerçekleşirse, sorumluluk kime aittir?

Akademik görüş

• Hukukçu A. Tapscott, merkeziyetsiz finansın getirdiği hukuki sorumluluk boşluklarına dikkat çekerek şu görüşü savunmaktadır:
  

  “Blokzincir sistemlerinde işlemler geri alınamaz ve merkezi bir otorite yoktur; bu nedenle haksız fiil sorumluluğu, geleneksel hukuka kıyasla daha karmaşık hale gelmektedir” (Blockchain Revolution, 2016).

Bu bağlamda, Türk hukukunda kripto varlıklara özgü bir haksız fiil sorumluluğu düzenlemesi yapılması gerekmektedir.

---

3. Kamu Hukuku Açısından Kripto Varlıklar

Kamu hukuku, devletin bireyler ve tüzel kişilerle olan ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Kripto varlıklarla ilgili en önemli konular şunlardır:

3.1. Vergi Hukuku

Kripto varlıkların vergiye tabi olup olmayacağı, nasıl vergilendirileceği ulusal düzenlemelere bağlıdır. Örneğin:

• Türkiye’de henüz kripto varlıklara ilişkin net bir vergi düzenlemesi yoktur. Ancak Gelir Vergisi Kanunu, KDV Kanunu, Kurumlar Vergisi Kanunu kapsamında değerlendirilmesi mümkündür.
• ABD’de IRS (Internal Revenue Service), kripto varlıkları “mülk” olarak kabul etmekte ve sermaye kazancı vergisine tabi tutmaktadır.

3.2. Ceza Hukuku

Kripto varlıklar dolandırıcılık, kara para aklama, yasa dışı bahis gibi birçok suçla ilişkilendirilebilir.

• Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 282. maddesi kapsamında, kripto varlıklarla kara para aklama suçları değerlendirilebilir.
• MASAK (Mali Suçları Araştırma Kurulu), kripto varlıklarla yapılan işlemleri inceleyebilir ve suç gelirlerini takip edebilir.
• Uluslararası ceza hukuku bakımından, FATF (Financial Action Task Force) ve Avrupa Birliği kripto varlıklara yönelik suçlarla mücadele etmektedir.

3.3. Bankacılık ve Finans Hukuku

• Türkiye’de Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), 2021 yılında yayımladığı düzenleme ile kripto varlıkların ödeme aracı olarak kullanılmasını yasaklamıştır.
• Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), kripto varlıkların menkul kıymet olup olmadığını değerlendirmektedir.
• Avrupa Birliği, MiCA (Markets in Crypto Assets) Regülasyonu ile kripto varlık piyasalarını düzenleme yoluna gitmiştir.

---

4. Özel Hukuk Açısından Kripto Varlıklar

Özel hukuk, bireyler arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk dalıdır. Kripto varlıklar, özel hukuk açısından aşağıdaki başlıklar altında incelenebilir:

4.1. Borçlar Hukuku ve Sözleşmeler

Kripto varlıklarla yapılan işlemlerin sözleşme hukuku açısından bağlayıcılığı tartışmalıdır:

• Türk Borçlar Kanunu (TBK) kapsamında, kripto varlıklar bir ödeme aracı olarak değerlendirilebilir mi?
• Kripto varlık alım-satım sözleşmeleri hukuken geçerli midir?
• Akıllı sözleşmelerin (Smart Contracts) hukuki bağlayıcılığı ne olacak?

4.2. Mülkiyet Hukuku ve Kripto Varlıkların Hukuki Niteliği

Kripto varlıklar taşınır mal, menkul kıymet veya fikri mülkiyet ürünü olarak mı değerlendirilecektir?

• Türk Medeni Kanunu (TMK) açısından kripto varlıkların mülkiyet hakkı nasıl korunacaktır?
• Kripto cüzdanlarına el koyma işlemi mümkün müdür?

4.3. Miras Hukuku

Kripto varlıkların miras hukukundaki yeri hala belirsizdir:

• Türk Medeni Kanunu’na göre, dijital varlıkların mirasçılara intikal etmesi için özel düzenlemeler yapılması gereklidir.
• Blokzincir tabanlı vasiyetnameler geçerli olabilir mi? Bunun cevabı çok fazla detay ve somut vaka irdelemesi gerektiğinden detaylıca anlatmıyoruz. Ancak genel olarak evet geçeri olabilir.

---

5. Mevzuat ve Düzenleyici Kurumlar

Kripto varlıkların hukuki statüsü, ülkeden ülkeye değişiklik göstermekte olup, birçok devlet ve uluslararası kuruluş kripto varlıklarla ilgili düzenlemeler yapmaktadır. Türkiye’de henüz kapsamlı bir kripto varlık yasası bulunmasa da çeşitli mevzuatlar ve düzenleyici kurumlar bu alanda yetkili konumdadır.

Aşağıda Türkiye’deki ve uluslararası düzeydeki düzenlemeler ve düzenleyici kurumlar detaylandırılmıştır:

5.1. Türkiye’de Kripto Varlıkları Düzenleyen Mevzuat

1. 6493 Sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri Kanunu

• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından denetlenen bu kanun, ödeme sistemlerini düzenlemektedir.
• 16 Nisan 2021 tarihinde yayımlanan yönetmelikle, kripto varlıkların ödeme aracı olarak kullanılması yasaklanmıştır.

2. 5549 Sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun (MASAK Düzenlemeleri)

• Kripto varlıklarla kara para aklama ve terörün finansmanıyla mücadele kapsamında MASAK tarafından çeşitli yükümlülükler getirilmiştir.
• Kripto varlık hizmet sağlayıcıları, şüpheli işlemleri MASAK’a bildirmekle yükümlüdür.

3. Vergi Mevzuatı

• Türkiye’de kripto varlıkların vergilendirilmesi konusunda net bir düzenleme bulunmamakla birlikte, Gelir Vergisi Kanunu, Kurumlar Vergisi Kanunu ve Katma Değer Vergisi Kanunu kapsamında değerlendirme yapılabilir.
• Kripto varlıklar menkul kıymet, gayrimaddi hak veya emtia olarak tanımlandığında, gelir vergisi, KDV ve stopaj gibi vergilere tabi olabilir.

4. Türk Ceza Kanunu (TCK) Düzenlemeleri

• TCK Madde 282: Kripto varlıkların kara para aklama amacıyla kullanılması suç teşkil edebilir.
• TCK Madde 158: Kripto varlık dolandırıcılığı, nitelikli dolandırıcılık kapsamında değerlendirilebilir.
• TCK Madde 244: Kripto varlık cüzdanlarına yasa dışı erişim, bilişim sistemine girme ve verileri değiştirme suçu kapsamında ele alınabilir.

5. Sermaye Piyasası Kanunu ve SPK Tebliğleri

• Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), kripto varlıkların menkul kıymet olup olmadığını değerlendirmektedir.
• Eğer bir kripto varlık, menkul kıymet olarak kabul edilirse, Sermaye Piyasası Kanunu’na tabi olacaktır.
• Henüz net bir SPK düzenlemesi bulunmamakla birlikte, SPK ilerleyen dönemde kapsamlı regülasyonlar yapabilir.

5.2. Türkiye’de Kripto Varlıkları Denetleyen Düzenleyici Kurumlar

1. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB)

   • Kripto varlıkların ödeme aracı olarak kullanımını yasaklayan düzenlemeyi getirmiştir.
   • Finansal istikrar açısından kripto varlık piyasasını takip etmektedir.

2. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK)

   • Kripto varlık hizmet sağlayıcıları ve bankalar arasındaki işlemleri denetleyebilir.

3. Sermaye Piyasası Kurulu (SPK)

   • Menkul kıymet tokenleri ve dijital varlıkları inceleyerek, sermaye piyasalarına uyumlu olup olmadığını değerlendirir.

4. Mali Suçları Araştırma Kurulu (MASAK)

   • Kripto varlıklarla kara para aklama ve terörün finansmanı risklerini takip etmektedir.
   • Kripto borsalarının Müşterini Tanı (KYC) ve Şüpheli İşlem Bildirimi (STR) yükümlülüklerini yerine getirmesini zorunlu kılmıştır.

5. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK)

   • Kripto varlık hizmet sağlayıcılarının internet faaliyetlerini denetleyebilir.

6. Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB)

   • Kripto varlıkların vergilendirilmesi konusunda çalışma yapmaktadır.

5.3. Uluslararası Düzeyde Kripto Varlıkları Düzenleyen Mevzuatlar ve Kurumlar

Kripto varlıkların uluslararası bir yapıya sahip olması nedeniyle, birçok ülke ve kuruluş bu konuda çeşitli düzenlemeler yapmaktadır:

1. Avrupa Birliği – MiCA (Markets in Crypto Assets) Regülasyonu

• MiCA, Avrupa Birliği’nin 2024 yılında yürürlüğe girecek kapsamlı kripto varlık düzenlemesidir.
• Kripto varlık ihraç edenleri ve hizmet sağlayıcılarını lisanslama ve denetleme yükümlülüğü getirir.
• Stablecoin’ler, NFT’ler ve kripto borsalarına yönelik yeni kurallar içermektedir.

2. ABD – SEC (Securities and Exchange Commission) Düzenlemeleri

• SEC, kripto varlıkların menkul kıymet olup olmadığına karar vermektedir.
• Kripto borsaları ve ICO’lar (Initial Coin Offering) için belirli kurallar getirilmiştir.

3. FATF (Financial Action Task Force) – Kara Para Aklama Düzenlemeleri

• FATF, kripto varlıkların kara para aklama ve terörizmin finansmanında kullanılmasını önlemek amacıyla uluslararası standartlar belirlemektedir.
• Travel Rule (Seyahat Kuralı) gereğince, kripto para transferlerinin KYC (Müşterini Tanı) süreçleriyle takip edilmesi zorunlu kılınmıştır.

4. IMF (Uluslararası Para Fonu) ve Dünya Bankası

• Kripto varlıkların finansal istikrara etkilerini analiz eden çalışmalar yapmaktadırlar.
• Merkez bankası dijital paraları (CBDC) konusunda rehberlik sunmaktadır.

5. G20 ve OECD Düzenlemeleri

• G20 ülkeleri, kripto varlıkların küresel ekonomiye etkisini tartışarak ortak kurallar geliştirmeyi hedeflemektedir.
• OECD’nin Kripto Varlık Vergilendirme Çerçevesi (Crypto-Asset Reporting Framework – CARF), uluslararası kripto işlemlerinin vergilendirilmesi için model oluşturmuştur.

5.4. Kripto Varlık Hukukunda Gelecekte Beklenen Düzenlemeler

• Türkiye’de SPK, TCMB ve MASAK tarafından daha kapsamlı regülasyonlar beklenmektedir.
• Avrupa Birliği’nin MiCA regülasyonuna benzer bir mevzuat Türkiye’de uygulanabilir.
• Kripto varlıkların vergilendirilmesi için Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yeni düzenlemeler getirilmesi olasıdır.
• NFT’ler, merkeziyetsiz finans (DeFi) ve DAO’larla ilgili yeni hukuki normlar geliştirilebilir.

---

6.Kripto Varlık Hukukunda Avukatın Katkısı

📌 İzmir’de kripto varlık suçları ve hukuki ihtilaflarla karşılaşan bireyler ve işletmeler, süreci profesyonelce yönetmek için uzman bir avukata danışmalıdır.
📌 Kripto varlıklarla ilgili yasal mevzuatın sürekli değişmesi nedeniyle, regülasyonlara uygun hareket etmek ve olası riskleri en aza indirmek için hukuki destek almak zorunluluk haline gelmiştir.
📌 Gerek ceza davalarında savunma, gerekse yatırımcı haklarının korunması ve ticari işlemlerde hukuki güvence sağlamak için İzmir’de bu alanda uzman bir avukattan destek almak en doğru adım olacaktır.

🚀 İzmir’de faaliyet gösteren kripto varlık avukatları, mağduriyetlerin giderilmesi, yatırımcıların haklarının korunması ve hukuki risklerin en aza indirilmesi için kritik bir rol oynamaktadır.

Kripto varlıklar hukuk açısından birçok farklı disiplinle kesişen bir konu olup, hem kamu hukuku hem de özel hukuk açısından ciddi düzenlemeler gerektirmektedir. Özellikle vergi hukuku, ceza hukuku, borçlar hukuku ve mülkiyet hukuku kapsamında bu varlıkların nasıl ele alınacağı konusunda net düzenlemelere ihtiyaç duyulmaktadır. Gelecekte, Türkiye’de SPK ve BDDK gibi kurumların yeni yasal düzenlemeler yapması beklenmektedir. Ayrıca uluslararası iş birlikleri ile FATF, SEC ve Avrupa Birliği gibi otoritelerin belirlediği normlar Türk hukuk sistemine entegre edilebilir.

• Kripto Varlık Hukukuna Dair Diğer Bir Kısım Yazımız;
• Kripto Paralar: Menkul Kıymet mi, Para mı? • Kripto Hukuku
• Türk Hukukunda Kripto Para Suçları ve Cezaları
• Kripto Paraların ve Soğuk Cüzdanların Hukuki Durumu 
• Kripto Para Hukuku ve Kripto Para Hırsızlığı (Suçları)
• Kara Para Aklama Suçunda Blokaj Kaldırma ve MASAK Etkisi

AVUKAT DESTEĞİ