1. KAMULAŞTIRMASIZ HUKUKİ EL ATMA NEDİR?

İdare, herhangi bir fiilî el atma (yol yapma, işgal, inşaat gibi fiziksel müdahale) yapmadan, imar planı veya uygulama planı ile taşınmazın kullanımını belirli bir amaca (örneğin park, yeşil alan, eğitim alanı) tahsis etmekte, ancak kamulaştırma yapmamaktadır.

Bu durum, mülkiyet hakkının ihlali niteliğindedir. Zira mülk sahibi, taşınmazını ekonomik olarak değerlendiremez, yapılaşamaz, satamaz ve uzun süre belirsizlik içinde bekler.

1.2 HUKUKİ DAYANAKLAR

1. Anayasa m. 35 – Mülkiyet hakkı güvence altındadır.

2. Anayasa m. 46 – Kamu yararı için yapılacak sınırlamalar ancak bedeli peşin ödenerek yapılabilir (kamulaştırmasız el atma buna aykırıdır).

3. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Ek Protokol 1/1 – Mülkiyet hakkının korunması.

4. Danıştay ve Yargıtay Kararları – Kamu hizmetine tahsis edilmiş ancak uzun süre kamulaştırılmamış taşınmazlarda, hak sahiplerinin bedel talep edebileceği kabul edilmiştir.

5. İdari Yargılama Usulü Kanunu (İYUK) m. 2/1-b – Tam yargı davası kapsamında mülkiyet hakkı ihlallerine karşı tazminat davası açılabilir.

1.3 DAVA SÜRECİ – AŞAMA AŞAMA

1. 📍 İmar Planı ile Hukuki El Atmanın Tespiti

• Parselin imar planında kamu hizmetine (yeşil alan, yol, park, okul) ayrıldığını gösterir plan örneği alınır.

• İmar durum belgesi ve imar çapı alınarak yapılaşmaya izin verilmediği ispatlanır.

• Parsel sahibinin inşaat izni talebine ret cevabı da delil niteliğindedir.

2. 🧾 Ön Başvuru (İdareye Tazminat Talebi)

• Öncelikle, ilgili idareye (belediye veya bakanlık vs.) başvurarak kamulaştırma yapılmaması nedeniyle tazminat talep edilir.

• 60 gün içinde cevap verilmezse ya da ret cevabı gelirse, idare mahkemesinde dava açılır.

3. ⚖️ Tam Yargı Davası Açılması (İYUK m. 13/1)

• Yetkili mahkeme: Taşınmazın bulunduğu yer idare mahkemesi

• Dava türü: Kamulaştırmasız el atma nedeniyle tam yargı (tazminat) davası

• Davalı: İmar planını yapan veya onaylayan idare (belediye, il özel idaresi, Çevre Şehircilik Bakanlığı vs.)

4. 📅 Dava Açma Süresi (Zamanaşımı)

• İmar planı ile yapı yasağı getirildiği tarihten veya malik durumu öğrendiği tarihten itibaren 5 yıl.

• Fiilî yapılaşma engeli uzun süre devam etmişse süre her somut olayda ayrıca değerlendirilir.

2. Kamulaştırmasız Hukuki El Atmada Görevli Mahkeme Hangisidir?

Yani diğer bir değiş ile; kamulaştırmasız hukuki el atma davaları; tam yargı davası mıdır? Yoksa tamamen asliye hukuk mahkemesi alanında bir tazminat davası mıdır? Aşağıda bunu başlıklarla ele alalım…

2.1. AYRIMIN KAYNAĞI NEDİR?

Kamulaştırmasız el atma davasının “adli yargı mı, idari yargı mı” sorunu, idarenin fiilî veya hukuki davranışına göre farklılık göstermektedir:

Bu ayrım, İçtihadı Birleştirme Kararları ile netleşmiştir.

2.2. İÇTİHATLAR BAKIMINDAN DEĞERLENDİRME

🔹 Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kurulu Kararı (2010/4 E., 2010/9 K.)

“İdarenin herhangi bir kamulaştırma kararı olmaksızın fiilen bir taşınmaza el atması durumunda, maliklerin uğradığı zararların karşılanması için açılacak davalar adli yargının görev alanındadır.”

🔑 Ancak bu karar, sadece fiilî el atmaya ilişkindir. İmar planı ile yapılan el atmalar hukuki el atmadır ve bu nedenle idari yargının görev alanına girer.

2.3. İYUK m. 13 – İdari Yargı Yolu

İYUK m. 13/1:

“İlgililer, hakları ihlal edilmişse… bu işlemler nedeniyle uğradıkları zararların tazmini için işlemin öğrenildiği tarihten itibaren bir yıl ve her halükârda işlem tarihinden itibaren beş yıl içinde tam yargı davası açabilirler.”

• Hukuki el atmada işlem imar planıdır.

• Bu plan, kamulaştırmasız el atma doğuruyorsa, tazminat davası idare mahkemesinde açılır.

2.4. DANIŞTAY GÖRÜŞÜ – YETKİ İDARE MAHKEMESİNDE

🔹 Danıştay 6. D., 2022/2071 E., 2023/4587 K.

“İmar planı ile kamu hizmetine tahsis edilen taşınmazın uzun süre kamulaştırılmaması mülkiyet hakkını ihlal etmektedir. Bu gibi durumlarda idarenin pasif tutumu idari işlem olarak değerlendirildiğinden, açılacak tazminat davası tam yargı davası niteliğindedir ve idare mahkemelerinde görülmelidir.”

2.5. DOKTRİN GÖRÜŞÜ (Akademik Değerlendirme)

• Prof. Dr. Metin Günday:
  Hukuki el atma, kamu gücüyle planlanan ve hukuka aykırı sürdürülen bir idari eylemdir. Bu sebeple idare hukukuna tabidir. Adli yargının görev alanında değil.

• Prof. Dr. Kemal Gözler:
  Kamu hizmetine tahsis edildikten sonra mülkiyet hakkının fiilen kısıtlanması, idari eylem değil, idari işlem niteliğindedir. Bu da İYUK 13 kapsamında tam yargı davası konusu olur.

2.6. UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ KARARLARI

🔹 Uyuşmazlık Mahkemesi, 2019/174 E., 2020/235 K.

“Taşınmazın imar planında kamu hizmetine tahsisi ile fiili bir işlem yapılmaksızın malikin kullanım hakkının engellenmesi durumunda davanın çözüm yeri idari yargıdır.”

2.7. SONUÇ: YARGI YOLU AYRIMI

DAVA DİLEKÇESİ HAZIRLANIRKEN:

Eğer imar planı nedeniyle yapılaşma yasağı getirilmiş ve taşınmaz uzun süredir kamulaştırılmamış ise, İdare Mahkemesi’nde açılacak tam yargı davası ile:

• İdarenin kamulaştırma yapmaksızın taşınmaza el attığı,

• Bu nedenle mülkiyet hakkının ihlal edildiği,

• Malik açısından taşınmazın kullanılamaz hale geldiği ispatlanmalıdır.

ÖNERİ

• Dava dilekçende, hem İYUK m. 13 atfını, hem de Danıştay ve Uyuşmazlık Mahkemesi kararlarını özellikle belirt.

• Yargı yolu yanlışlığı hâkimin görevsizlik kararı vermesine yol açabilir. Bu nedenle el atmanın niteliğini açık şekilde belirtmen büyük önem taşır.

YARGI İÇTİHATLARI (EMSAL KARARLAR)

🔹 Danıştay 6. D., 2020/3541 E., 2021/765 K.

“Kamu hizmetine tahsis edilen taşınmazın uzun yıllar kamulaştırılmaması, malikin taşınmazından yararlanamaması ve yapılaşma yasağı getirilmesi, hukuki el atma niteliğindedir.”

🔹 AİHM – Özdemir v. Türkiye, 2007

“Kamulaştırmasız el atma yoluyla mülkiyet hakkının ihlali, Sözleşme’nin Ek Protokol 1/1 maddesinin ihlalidir. Tazminat ödenmelidir.”

DİLEKÇEDE BULUNMASI GEREKEN UNSURLAR

1. Taşınmazın bilgileri: Parsel numarası, tapu bilgisi, imar planındaki fonksiyonu.

2. Hukuki el atmanın unsurları: Yapılaşma yasağı, kamu hizmetine tahsis, fiilî kullanılamama durumu.

3. İdarenin davranışları: Kamulaştırma yapılmaması, başvuruya cevap verilmemesi, yıllarca hareketsizlik.

4. Mülkiyet hakkı ihlali: AİHM ve Danıştay kararlarına atıfla anlatım.

5. Bedel talebi: Rayiç bedel üzerinden taşınmazın değeri, ecrimisil isteniyorsa eklenir.

6. Deliller: İmar planları, imar durum belgesi, yapı ruhsatı talepleri, ekspertiz raporu, bilirkişi talepleri.

🔍 BİLİRKİŞİ ve KEŞİF TALEBİ

• Mahkemeden keşif ve imar hukuku ve gayrimenkul değerlemesi konusunda uzman bilirkişi heyeti talep edilir.

• Bilirkişi, taşınmazın değerini belirler ve hukuki el atmanın mülkiyet hakkına etkisini analiz eder.

• Taşınmazın piyasa değeri, imar planında tahsis edildiği fonksiyon, mevcut durumdaki kullanılamama hali bilirkişiye raporlatılır.

  • Kamulaştırmasız hukuki el atma, modern kamu yönetiminin en çok karşılaşılan ihlallerindendir. Bu durumun düzeltilmesi için hem Anayasa, hem AİHS, hem de Danıştay ve AİHM içtihatları doğrultusunda tam yargı davası açılabilir. Yapılaşma yasağı olan taşınmazlarda mülkiyet hakkı anlamlı biçimde kullanılamadığı için tazminat ödenmesi zorunludur.