Yürütmenin Durdurulması Şartları ve İtiraz Yolu (İYUK 27)
Yürütmenin Durdurulması Genel Olarak Nedir?
İdare hukukunda yürütmenin durdurulması (YD) idare hukuku alanında oldukça önemli bir tedbir olup, iptal davasının sonucuna kadar idari işlemin uygulanmasını geçici olarak durdurmayı amaçlar. Bu karar, kamu hukuku bağlamında, idare tarafından yapılan işlemlere karşı bireyin korunmasını sağlar. Hukuka uygunluk karinesi gereği idarenin işlemleri genel olarak hukuka uygun kabul edilse de, yürütmenin durdurulması kararı ile bu karine geçici olarak askıya alınabilir.
YD kararı verilmesi için belirttiğiniz gibi birtakım şartlar mevcuttur. İdari işlemin doğuracağı zararların telafisi güç ve imkansız olması, işlemin açıkça hukuka aykırı olması ve YD talebinin yapılması gibi koşullar aranmaktadır. Bu karar esasında idarenin işlemine karşı hızlı bir koruma mekanizması sağlar ve işlem yürütülmezken yargılama devam eder.
Yürütmenin Durdurulması Kararı Hangi Şartlarla Alınabilir?
Yürütmenin durdurulması, bir idari işlemin sonuç doğurmasını dava sonuna kadar geçici olarak askıya alan bir tedbirdir. İptal davasıyla birlikte talep edilebilen bu karar, başlı başına bir dava türü olarak açılmaz; yalnızca iptal davası kapsamında talep edilebilir. Yani, tek başına yürütmenin durdurulması istemiyle bir dava açılması mümkün değildir. Bu karar, idari işlemlere yönelik “hukuka uygunluk” karinesini geçici olarak askıya alır ve işlemin iptali anlamına gelmese de yargılama süresi boyunca işlemin uygulanmasını engeller. Dolayısıyla, yürütmenin durdurulması kararıyla bir meslek ya da eğitim sürecine devam edilebilir; ancak dava süreci esas yönünden devam eder.
Yürütmenin Durdurulması Kararının Şartları;
- İdari işlemin uygulanması durumunda telafisi güç veya imkansız zararların ortaya çıkması,
- İdari işlemin açıkça hukuka aykırı olması,
- Yürütmenin durdurulması harcının yatırılması,
- Yürütmenin durdurulması talebinin yapılmış olması,
- Davalı idarenin savunmasının alınması veya savunma süresinin geçmesi,
- Gerekçenin belirtilmiş olması,
- İptal davasının açılmış olması (yalnızca yürütmenin durdurulması talepli bir dava açılamaz),
- Gerekirse teminat gösterilmesi.
Kamu hukukunda geçerli olan hukuka uygunluk karinesi, idarenin işlemlerinin hukuka uygun olduğuna dair genel bir kabulü ifade eder. Ancak yürütmenin durdurulması kararı ile bu karine yargılama boyunca geçici olarak ertelenir. Bu sayede işlemin uygulamadan kaldırılması sağlanarak, idarenin üstün yetkilerinin sınırlandırılması ve bireyin idareye karşı korunması sağlanır.
Son Olarak Toparlamak Gerekirse Yürütmeyi Durdurma;
Yürütmenin durdurulması, hukuka aykırılık gerekçesiyle iptal davasına konu edilen bir idari işlemin, yetkili yargı organı tarafından geçici olarak durdurulması anlamına gelir. Bu karar, açılan idari davada idari işlemin hukuka uygun olduğu kabulünü geçici olarak askıya alır ve işlemin uygulanmasını, en geç dava sonuçlanıncaya kadar ertelemeyi sağlar.
İdare hukukuna özgü bir yargı kararı olan yürütmenin durdurulması, özel hukuk davalarındaki ihtiyati tedbir kararına benzemektedir. Ancak bu ise 6100 Say. Kanun’un konusudur.
Yürütmeyi Durdurma Kararı İstenmeden Tedbiren Kendiliğinden Karar Sadece Dava ile Durur Mu?
Genel olarak idari işlemler hukuka uygunluk karinesinden yararlanır. Yani, idarenin aldığı karar veya yaptığı işlem, iptal edilinceye kadar hukuka uygun kabul edilir ve uygulanmaya devam eder. İdari işleme karşı dava açılması, işlemin yürütülmesini kendiliğinden durdurmaz. Bu durum, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 27. maddesinde açıkça belirtilmiştir: “Danıştay’da veya idari mahkemelerde dava açılması dava edilen idari işlemin yürütülmesini durdurmaz.”
Bununla birlikte, yargı organları, dava sonunda idari işlemin hukuka aykırı olduğuna karar verirse, bu kararın geriye dönük etkisi olacaktır, yani işlem hiç yapılmamış gibi bir sonuç doğacaktır. Yargı denetiminin etkili olabilmesi adına dava süresince bireyin korunabilmesi için geçici önlemler alınması gerekmektedir. Bu nedenle, idari işlemin yol açabileceği zararın önlenmesi amacıyla Danıştay ve idare mahkemelerine, işlemin uygulanmasını durdurma yetkisi tanınmıştır.
Yürütmenin Durdurulması Kararı Verilirken Açıkça Dikkat Edilecek Hususlar Nelerdir? (İYUK 27. Madde)
Yürütmenin durdurulması, idari yargı mercilerinde açılan iptal davalarında hukuka aykırılığı iddia edilen bir idari işlemin geçici olarak durdurulmasına yönelik bir karardır. İdari işlemlerde esasen hukuka uygunluk karinesi geçerlidir; bu nedenle idare tarafından yapılan bir işlem, hukuka uygun kabul edilerek uygulanır ve iptal davası açılması işlemin yürütülmesini kendiliğinden durdurmaz. İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 27. maddesi bu durumu şu ifadeyle düzenler: “Danıştay’da veya idari mahkemelerde dava açılması dava edilen idari işlemin yürütülmesini durdurmaz.”
Ancak yürütmenin durdurulması kararı, yargılama süresince bireylerin korunması amacıyla, idari işlemin uygulanmasında telafisi güç veya imkansız zararların doğması ve işlemin açıkça hukuka aykırı olması koşullarının birlikte gerçekleşmesi durumunda verilir. Bu iki şartın sağlandığına kanaat getirilmesi halinde davalı idarenin savunması alındıktan veya savunma süresi geçtikten sonra, gerekçeli olarak yürütmenin durdurulmasına karar verilebilir.
Yürütmenin Durdurulması Talebi Üzerine Verilecek Kararlar Nelerdir?
Gerek İdari Yargılama Usulü Kanunu (İYUK) gerekse yargı içtihatları çerçevesinde şekillenir. İşte YD talebi üzerine verilebilecek kararlar detaylı olarak maddeler halinde:
1. Yürütmenin Durdurulması Talebinin Reddine İlişkin Karar
- Hukuka Uygunluk: Mahkeme, dava konusu idari işlemin hukuka uygun olduğu kanaatine varırsa veya YD kararına gerek duyulmadığını belirlerse talebi reddeder.
- Telafisi İmkânsız veya Güç Zararın Olmaması: Eğer işlemin uygulanması durumunda telafisi güç veya imkansız bir zarar ortaya çıkmayacaksa YD talebi reddedilir.
- Kabul Koşullarının Sağlanmaması: YD kararının verilmesi için hem hukuka aykırılık hem de telafisi imkansız zarar koşullarının birlikte gerçekleşmesi gerekmektedir (Anayasa m.125 ve İYUK m.27/2). Bu iki koşul birlikte gerçekleşmiyorsa talep reddedilir.
2. Yürütmenin Durdurulması Talebinin Kabulüne İlişkin Karar
- Hukuka Aykırılık ve Zarar Şartlarının Birlikte Gerçekleşmesi: Dava konusu işlemin açıkça hukuka aykırı olduğu ve işlemin uygulanması durumunda telafisi güç veya imkansız zarar doğacağı kanaati oluştuğunda YD kararı verilir.
- Mahkemenin Takdir Yetkisi: İdari yargı organları, davanın somut koşulları çerçevesinde takdir yetkisini kullanarak YD talebini kabul edebilir. Bu durumda, işlemin yürütülmesi geçici olarak durdurulur ve davacı eski durumuna döner.
3. Davalı İdarenin Savunması Alınana Kadar Yürütmenin Durdurulması (Geçici Kabul)
- Telafisi İmkânsız Zararı Önleme: Davacı lehine geçici bir güvence sağlamak amacıyla davalı idarenin savunması alınana kadar YD kararı verilebilir. Özellikle, bir kez veya kısa süre uygulanacak işlemler için tercih edilir.
- Savunmadan Sonra Yeniden Değerlendirme: İdare savunmasını sunduktan sonra mahkeme, YD kararını devam ettirme, kaldırma veya yeni bir değerlendirme yapma yoluna gider.
- Uygulamada Görülen Terimler: Bu tür geçici kararlar için “geçici yürütmenin durdurulması” ya da “geçici kabul” ifadeleri kullanılmaktadır.
4. Savunmadan Sonra Yürütmenin Durdurulması Talebinin İncelenmesi Kararı
- Savunmanın Alınması Zorunluluğu: Dava dilekçesi ve eklerinden, işlemin hukuka aykırılığı ve telafisi imkânsız zarar durumu açıkça anlaşılamıyorsa davalı idarenin savunmasının alınması gerekir. Bu durumda mahkeme, yürütmenin durdurulması talebini savunmadan sonra incelemeye karar verir.
- 16. Madde Sürelerinin Kısaltılması: İYUK 27. madde uyarınca, dava dilekçesi ve savunmanın iletilmesi süreçleri hızlandırılabilir ve süreler kısaltılabilir. Tebligat, memur eliyle yapılabilir; böylece dava süreci hızlandırılır ve YD hakkında bir an önce karar verilebilir.
5. Savunmadan Sonra Yürütmenin Durdurulması Talebinin İncelenmemesi Kararı
- Tekrarlanan YD Taleplerinin Reddedilmesi: Davacı aynı gerekçelerle ikinci kez YD talebi sunduğunda, mahkeme önceki YD şartlarının değişmediğini tespit ederse ikinci talebi incelemeden reddedebilir.
- Vergi Yargısındaki Uygulama: Vergi yargısında, yürütmenin durdurulması istemine yönelik karar verilmesine yer olmadığı şeklindeki karar, aynı gerekçelerle yapılan mükerrer taleplerde ret kararı olarak uygulanmaktadır.
6. Yürütmenin Durdurulması İsteminin Ara Karardan Sonra İncelenmesi
- Ara Karar Gerekliliği: Mahkeme, YD talebi hakkında karar verebilmek için ek bilgi veya belge talep edebilir. Bu durumda yürütmenin durdurulması istemi, istenen bilgi ve belgelerin sağlanmasının ardından yeniden incelenir.
- Keşif ve Bilirkişi İncelemesi: Telafisi imkânsız zarar ve hukuka aykırılık unsurları hakkında ek incelemeye ihtiyaç duyuluyorsa, keşif veya bilirkişi incelemesi talep edilebilir. İnceleme tamamlandıktan sonra YD talebi değerlendirilir.
7. Teminat Karşılığı Yürütmenin Durdurulması
- Mali Davalarda Teminat Şartı: Özellikle mali uyuşmazlıklarda, mahkeme YD kararı verilirken davacının teminat göstermesini şart koşabilir. İdarenin kayba uğramasını önlemek amacıyla bu karar uygulanır.
- İstisnai Bir Uygulama: Teminat şartı, mali işlerde daha sık uygulanmakla birlikte diğer alanlarda oldukça nadir görülen bir durumdur.
8. Yürütmenin Durdurulması Kararının Hukuki Niteliği ve Etkisi
- Ara Karar Niteliği: YD kararı, nihai bir karar olmayıp ara karar niteliğindedir. Dolayısıyla, dava sonunda esastan verilen kararla ortadan kalkabilir.
- 30 Gün İçinde Uygulama Zorunluluğu: YD kararı idareye tebliğ edildikten sonra 30 gün içinde uygulanmak zorundadır (İYUK m. 28). Aksi durumda, idarenin yasal ve cezai sorumluluğu doğabilir.
- Eski Duruma Dönme İlkesi: YD kararı verildiğinde, dava konusu işlem tesis edilmemiş gibi eski duruma dönülmesi esastır. YD kararı, iptal kararlarıyla aynı etkiye sahiptir ancak nihai olmadığından idareye itiraz hakkı tanır.
9. İtiraz Üzerine Yürütmenin Durdurulması Kararının Kaldırılması
- Davalı İdarenin İtiraz Hakkı: İdare, YD kararına karşı bir üst yargı merciine itiraz edebilir. İtiraz sonucunda YD kararı kaldırılabilir veya devam ettirilebilir.
- Danıştay’ın Rolü: İlk derece mahkemelerinde verilen YD kararlarına karşı Danıştay’a itiraz edilebilir. Danıştay, yerindelik denetimi yapmaksızın yalnızca hukuka uygunluk denetimi yaparak kararı kaldırabilir veya onaylayabilir.
10. Yürütmenin Durdurulması Kararının Yeniden Değerlendirilmesi
- Esas Davada Hüküm Verilinceye Kadar Geçici Durum: YD kararı, esas dava karara bağlanana kadar geçerlidir. Esas davada verilen karar doğrultusunda YD kararı devam edebilir, kaldırılabilir veya iptal istemi reddedilirse kendiliğinden sona erer.
- Hukuk Devleti İlkesi Gereği YD Kararına Uyma Zorunluluğu: Anayasa’nın 138. maddesi ve İYUK 28. maddeye göre idarenin tüm yargı kararlarına uyması Anayasal bir zorunluluktur. YD kararına uymama, idarenin ve ilgili kamu görevlilerinin hukuki ve cezai sorumluluğunu doğurur.
Yürütmenin Durdurulması Kararı Verilemeyecek Haller Nelerdir?
1. Kanunlarda Yürütmenin Durdurulması Kararı Verilemeyeceği Açıkça Belirtilen Durumlar
- Bazı özel kanunlar, kamu yararı gereği bazı işlemler için YD kararı verilmesini yasaklamıştır. Örneğin:
- Milli Savunma Hizmetleri: Kamu düzeni ve ülke güvenliği gereği, askeri ve güvenlik işlemleri ile ilgili davalarda YD kararı verilmesi genellikle mümkün değildir.
- Kamu Hizmetlerinin Aksamaması İçin Belirtilmiş İşlemler: Örneğin, kamu personelinin görev yerlerinin değiştirilmesi işlemlerine karşı açılan davalarda kanunlarda YD kararı verilmemesi öngörülebilir.
- Bu düzenlemeler, ilgili mevzuatta “bu konuda yürütmenin durdurulması kararı verilemez” ifadesiyle açıkça belirtilmiştir.
2. Kamu Görevine İlişkin Atama, Yer Değiştirme ve Benzeri İşlemler
- Personel İşlemleri: Kamu personelinin görev yerinin değiştirilmesi veya atanması gibi işlemler de YD kararına konu edilemez. Bu işlemler kamu hizmetinin sürekliliği ve düzeni açısından YD talebine kapalı tutulmuştur.
- İhtiyati Tedbir Gerekliliği: Ancak, açık bir hukuka aykırılık veya telafisi imkansız zarar oluşması gibi çok istisnai durumlarda, yargı kararları bazı personel işlemlerine ilişkin YD taleplerini değerlendirebilmektedir.
3. Vergi Uyuşmazlıklarına İlişkin Özel Durumlar
- Vergi Cezalarına YD Kararı Verilmesi: Vergi hukukunda, vergi alacaklarının tahsilini güvence altına almak amacıyla, vergi borçlarına ilişkin yürütmenin durdurulması kararı verilmesi sıkı koşullara bağlanmıştır.
- Teminat Şartı: Vergi alacakları hakkında yürütmenin durdurulması talebinde bulunabilmek için belirli bir teminat gösterme şartı öngörülmüştür (İYUK m. 27/4).
- Kamu Yararı Gereği: Vergi borçlarının tahsil edilebilmesi amacıyla, birçok durumda YD kararı verilmesi mümkün değildir; vergi dairelerinin mali işleyişinin aksamaması önceliklidir.
4. Kanun Hükmünde Kararnamelerden Kaynaklanan İşlemler
- Olağanüstü Hal (OHAL) Kapsamındaki İşlemler: OHAL döneminde çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK) ve bu KHK’lara dayanarak yapılan idari işlemler, Anayasa ve kanunlar gereği yargı denetimi dışında bırakılabilir. Bu işlemler hakkında YD kararı verilmesi kural olarak yasaktır.
- Anayasa Dayanağı: Anayasa’nın 148. maddesi uyarınca, OHAL kapsamında çıkarılan KHK’lar Anayasa Mahkemesi’nin denetimi dışında bırakıldığından, yargısal YD kararı da mümkün olmaz.
5. Seçim İşlemleri ve Seçim Kurulu Kararları
- Seçim Kurulu Kararlarına Karşı YD Talebi: Seçim işlemleri ve bu işlemlere ilişkin Yüksek Seçim Kurulu (YSK) kararlarına karşı, seçimlerin sürekliliği ve güvenliği açısından YD kararı verilmesi mümkün değildir.
- YSK Kararlarının Kesinliği: Anayasa’nın 79. maddesi gereği, YSK kararları kesin olup, başka bir yargı organının denetimine tabi değildir ve bu kararlar hakkında yürütmenin durdurulması talebinde bulunulamaz.
6. Milli Güvenlik ve Kamu Düzeni ile İlgili İşlemler
- Devletin Güvenliği ve Dış Politikayı Etkileyen İşlemler: Devletin güvenliğini, ulusal çıkarlarını ve kamu düzenini etkileyen bazı işlemler için YD kararı verilemez. Bu işlemler, genellikle gizlilik ve stratejik önem taşıdığı için yargı denetimi dışındadır.
- Milli Güvenlik Gerekçesiyle Alınan Tedbirler: Kamu düzenini veya milli güvenliği doğrudan ilgilendiren işlemler yargı denetimi kapsamına alınsa bile, genellikle YD kararına konu edilemez. Örneğin, sınır dışı işlemleri veya terörle mücadele kapsamında alınan idari tedbirler.
7. Anayasa Mahkemesi Tarafından Denetlenen İşlemler
- Anayasaya Aykırılık İddiası ile Açılan Davalarda YD Talebi: İdari davada mahkeme, bir kanunun Anayasa’ya aykırılık iddiasını Anayasa Mahkemesi’ne taşıyabilir. Ancak bu süreçte yürütmenin durdurulması kararı verilmesi, Anayasa Mahkemesi kararları sonuçlanana kadar genellikle kabul edilmez.
- Anayasa Mahkemesi’nin Öncelikli Yetkisi: Anayasaya aykırılık incelemesi devam ederken davaya bakan mahkeme YD kararı vermez; Anayasa Mahkemesi’nin sonucu beklenir.
8. Disiplin ve Ceza Uygulamalarına İlişkin Bazı İşlemler
- Disiplin Cezalarına Karşı YD Talepleri: Kamu görevlilerine verilen disiplin cezaları, genellikle doğrudan kamu hizmetinin düzenini sağlama amacı taşıdığından bu cezalara karşı YD kararı verilmesi sınırlandırılmıştır.
- Adli Disiplin İşlemleri: Yargı mensuplarının, kolluk kuvvetlerinin veya diğer devlet memurlarının kamu düzenini ilgilendiren disiplin işlemleri, YD kararına konu edilmez.
9. Yürütmenin Durdurulması Koşullarının Sağlanmaması
- Hukuka Aykırılık ve Telafisi İmkânsız Zarar Şartlarının Birlikte Gerçekleşmemesi: İYUK’un 27. maddesi gereği, YD kararı verilebilmesi için işlemin açıkça hukuka aykırı olması ve telafisi güç veya imkânsız zarara yol açması gerekir. Bu iki şart birlikte gerçekleşmediğinde YD kararı verilemez.
- Eksik Belgeler veya Yetersiz Gerekçeler: Başvuruda hukuka aykırılık veya zarar koşullarını destekleyen yeterli bilgi ve belge sunulmamışsa mahkeme YD talebini reddeder.

Leave A Comment